Piecza zastępcza nad dzieckiem jest sprawowana w przypadku niemożności zapewnienia opieki i wychowania przez rodziców. Zasady i formy sprawowania pieczy zastępczej określają przepisy ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. W myśl powołanej ustawy piecza zastępcza jest sprawowana w formie rodzinnej (w rodzinie zastępczej lub rodzinnym domu dziecka) lub instytucjonalnej (w placówce opiekuńczo-wychowawczej, regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej lub interwencyjnym ośrodku preadopcyjnym).
Umieszczenie dziecka w rodzinnej pieczy zastępczej następuje na podstawie orzeczenia sądu albo na podstawie umowy zawartej między rodziną zastępczą lub prowadzącym rodzinny dom dziecka a starostą.
W rodzinnej pieczy zastępczej umieszcza się dzieci, których rodzice zostali trwale lub czasowo pozbawieni praw rodzicielskich lub gdy władza ta została im ograniczona lub zawieszona.
Rodzinę zastępczą lub rodzinny dom dziecka tworzy się w celu zapewnienia dziecku opieki z powodu wystąpienia w ich rodzinach różnego rodzaju sytuacji kryzysowych. Celem działania rodziny zastępczej jest wzmocnienie rodziny naturalnej, tak aby dziecko mogło do niej powrócić. Intencją i założeniem opieki zastępczej jest jej tymczasowość, w związku z czym dziecko powinno przebywać w niej do momentu uregulowania sytuacji życiowej własnej rodziny. Oczywiście nie można wykluczyć i takich sytuacji, gdzie dziecko pozostanie pod opieką rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka do momentu osiągnięcia pełnoletności lub usamodzielnienia.
Utworzenie rodziny zastępczej nie powoduje powstania więzi rodzinno-prawnej pomiędzy opiekunami, a dzieckiem (w przeciwieństwie do adopcji). Oznacza to, że dziecko przyjęte do rodziny nie staje się dzieckiem tej rodziny, nie powstają też obowiązki i uprawnienia alimentacyjne czy dotyczące dziedziczenia, stan cywilny dziecka nie ulega zmianie, dziecko nie przyjmuje nazwiska opiekunów, a rodzina zastępcza nie przyjmuje pełni władzy rodzicielskiej nad dzieckiem.
Rodzina zastępcza oraz rodzinny dom dziecka zapewnia dziecku całodobową opiekę i wychowanie, w szczególności:
– traktuje dziecko w sposób sprzyjający poczuciu godności i wartości osobowej;
– zapewnia dostęp do przysługujących świadczeń zdrowotnych;
– zapewnia kształcenie, wyrównywanie braków rozwojowych i szkolnych;
– zapewnia rozwój uzdolnień i zainteresowań;
– zaspokaja jego potrzeby emocjonalne, bytowe, rozwojowe, społeczne oraz religijne;
– zapewnia ochronę przed arbitralną lub bezprawną ingerencją w życie prywatne dziecka;
– umożliwia kontakt z rodzicami i innymi osobami bliskimi, chyba że sąd postanowi inaczej.
Wszystkie rodziny zastępcze oraz rodzinne domy dziecka na ich wniosek mogą być wspierane na określonych zasadach przez rodziny pomocowe.
Formy rodzinnej pieczy zastępczej.
Rodziny spokrewnione to takie, w których opiekę i wychowanie nad dzieckiem przejmują członkowie rodziny dziecka zobowiązani do jego alimentacji, tj. wstępni (dziadkowie, pradziadkowie) lub rodzeństwo.
Rodziny niezawodowe to rodziny, które tworzone są przez małżeństwo lub osobę niepozostającą w związku małżeńskim niebędące wstępnymi lub rodzeństwem dziecka, w tym przez osoby z dalszej rodziny lub też zupełnie obce (niespokrewnione z dziećmi).
W rodzinie zastępczej niezawodowej lub zawodowej w tym samym czasie może przebywać łącznie nie więcej niż 3 dzieci lub osób, które osiągnęły pełnoletniość przebywając w pieczy zastępczej. W razie konieczności umieszczenia w rodzinie zastępczej licznego rodzeństwa jest dopuszczalne umieszczenie większej liczby dzieci.
Rodziny zawodowe otrzymują oprócz świadczenia pieniężnego na utrzymanie każdego umieszczonego w niej dziecka w wysokości nie niższej niż 1000 zł, a także wynagrodzenie w wysokości minimum 2.000 zł miesięcznie (brutto). W zawodowej rodzinie zastępczej umieszcza się dzieci na pobyt długoterminowy lub – w przypadku rodziny zastępczej zawodowej pełniącej funkcję pogotowia rodzinnego – na pobyt okresowy, do czasu unormowania sytuacji dziecka, nie dłużej niż na okres 4 miesięcy (w szczególnych sytuacjach pobyt może być przedłużony do 8 miesięcy lub do zakończenia postępowania sądowego o powrót dziecka do rodziny, przysposobienie lub umieszczenie w rodzinnej pieczy zastępczej). W przypadku tego typu rodzin wysokość wynagrodzenia jest zależna od liczby i stanu zdrowia umieszczonych dzieci, przy czym rodzina zastępcza otrzymuje wynagrodzenie także za okres pozostawania w gotowości przyjęcia dziecka. Rodzina zastępcza zawodowa specjalistyczna obejmuje opieką w szczególności dzieci niedostosowane społecznie oraz dzieci posiadające orzeczenie o niepełnosprawności, tj. z różnymi dysfunkcjami, problemami zdrowotnymi wymagającymi szczególnej opieki i pielęgnacji, a także małoletnie matki z dziećmi.
W rodzinnym domu dziecka może przebywać łącznie nie więcej niż 8 dzieci lub osób, które osiągnęły pełnoletność przebywając w pieczy zastępczej (lub w razie konieczności liczniejsze rodzeństwo).
W rodzinie pomocowej może być umieszczone dziecko w przypadku czasowego niesprawowania opieki nad dzieckiem w związku z wypoczynkiem, udziałem w szkoleniu lub pobytem w szpitalu oraz w wyniku nieprzewidzianych trudności lub zdarzeń losowych w rodzinie zastępczej. Rodziną pomocową może być:
– rodzina zastępcza niezawodowa;
– zawodowa lub prowadzący rodzinny dom dziecka;
– małżonkowie;
– osoba niepozostająca w związku małżeńskim przeszkoleni do pełnienia funkcji rodziny zastępczej, prowadzenia rodzinnego domu dziecka lub rodziny przysposabiającej;
Kto może ubiegać się o pełnienie funkcji rodziny zastępczej i rodzinnego domu dziecka.
Warunki, które muszą spełniać kandydaci na rodziny zastępcze lub prowadzących rodzinny dom dziecka określa szczegółowo Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (tj. Dz. U. z 2013 poz. 135, ze zm.). Pełnienie funkcji rodziny zastępczej oraz prowadzenie rodzinnego domu dziecka może być powierzone małżonkom lub osobie niepozostającej w związku małżeńskim, którzy:
– dają rękojmię należytego sprawowania pieczy zastępczej;
– nie są i nie były pozbawione władzy rodzicielskiej, oraz władza rodzicielska nie jest im ograniczona ani zawieszona;
– wypełniają obowiązek alimentacyjny – w przypadku gdy taki obowiązek w stosunku do nich wynika z tytułu egzekucyjnego;
– nie są ograniczone w zdolności do czynności prawnych;
– są zdolne do sprawowania właściwej opieki nad dzieckiem, co zostało potwierdzone zaświadczeniami o braku przeciwwskazań zdrowotnych do pełnienia funkcji rodziny zastępczej lub prowadzenia rodzinnego domu dziecka, wystawionymi przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej;
– przebywają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
– zapewnią odpowiednie warunki bytowe i mieszkaniowe umożliwiające dziecku zaspokajanie jego indywidualnych potrzeb, w tym: rozwoju emocjonalnego, fizycznego i społecznego, właściwej edukacji i rozwoju zainteresowań, wypoczynku i organizacji czasu wolnego;
– ponadto pełnienie funkcji rodziny zastępczej niezawodowej lub zawodowej może być powierzone osobom, które nie były skazane prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe, a w przypadku rodziny zastępczej niezawodowej co najmniej jedna osoba tworząca tę rodzinę musi posiadać stałe źródło dochodów;
Powyższe warunki wymagane są zarówno w odniesieniu do kandydatów na rodziny zastępcze spokrewnione (będącymi wstępnymi lub rodzeństwem dziecka), jak i na rodziny zastępcze niezawodowe lub prowadzących rodzinne domy dziecka (spokrewnionych, lecz nie będących wstępnymi lub rodzeństwem albo niespokrewnionych w żaden sposób z dzieckiem).
Nie bez znaczenia jest fakt spokrewnienia z dzieckiem, gdyż w zależności od tego procedura organizowania zastępczego środowiska rodzinnego różni się.
Kandydaci spokrewnieni starają się o stworzenie rodziny zastępczej dla znanego im dziecka (np. rodzeństwa, wnuków, dalszych krewnych).
Kandydaci niespokrewnieni najczęściej nie tworzą rodziny zastępczej dla konkretnego dziecka, a dopiero po kwalifikacji rodziny uruchamiana jest procedura doboru dziecka z uwzględnieniem jego potrzeb, a także oczekiwań i kompetencji kandydatów.
Kandydaci do pełnienia każdej z form rodzinnej pieczy zastępczej muszą obowiązkowo uczestniczyć w szkoleniu.
Z kandydatami spełniającymi warunki do pełnienia funkcji rodziny zastępczej zawodowej lub prowadzenia rodzinnego domu dziecka, na ich wniosek, starosta może zawrzeć umowę o utworzeniu rodziny zastępczej zawodowej lub rodzinnego domu dziecka w ramach limitu rodzin zastępczych zawodowych na dany rok kalendarzowy, określonego w 3-letnim powiatowym programie dotyczącym rozwoju pieczy zastępczej.
Powiatowy Program Rozwoju Pieczy Zastępczej na lata 2015-2017 w Powiecie Opoczyńskim został zatwierdzony Uchwałą Rady Powiatu Opoczyńskiego Nr VI/36/15 z dnia 26 marca 2015 r.
Koordynator rodzinnej pieczy zastępczej.
Rodziny zastępcze oraz rodzinne domy dziecka są objęte opieką koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej, który jest wyznaczany przez organizatora rodzinnej pieczy zastępczej. Na terenie powiatu opoczyńskiego organizatorem rodzinnej pieczy zastępczej jest Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Opocznie, które wyznacza koordynatorów rodzinnej pieczy zastępczej.
W okresie 3 lat od wejścia w życie ustawy o wspieraniu rodziny oraz systemie pieczy zastępczej tj. od 01.01.2012r. rodziny zastępcze i rodzinne domy dziecka nieposiadające przed dniem wejścia w życie ww. ustawy co najmniej 3-letniego doświadczenia jako rodzina zastępcza, obejmuje się opieką koordynatora. W stosunku do rodzin zastępczych i rodzinnych domów dziecka posiadających w okresie 3 lat od wejścia w życie ww. ustawy co najmniej 3-letnie doświadczenie jako rodzina zastępcza, nieobjętych opieką koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej organizator rodzinnej pieczy zastępczej wykonuje zadania koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej wyznaczając do nich pracowników socjalnych.
Do zadań koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej należy w szczególności:
– udzielanie pomocy rodzinom zastępczym i prowadzącym rodzinne domy dziecka w realizacji zadań wynikających z pieczy zastępczej,
– przygotowanie, we współpracy z asystentem rodziny i odpowiednio rodziną zastępczą lub prowadzącym rodzinny dom dziecka, planu pomocy dziecku,
– pomoc rodzinom zastępczym oraz prowadzącym rodzinne domy dziecka w nawiązaniu wzajemnego kontaktu, w szczególności przez organizowanie grup wsparcia,
– zapewnianie rodzinom zastępczym oraz prowadzącym rodzinne domy dziecka dostępu do specjalistycznej pomocy dla dzieci, w tym psychologicznej, reedukacyjnej i rehabilitacyjnej,
– organizowanie opieki nad dzieckiem, w przypadku gdy rodzina zastępcza niezawodowa, rodzina zastępcza zawodowa albo prowadzący rodzinny dom dziecka okresowo nie może sprawować opieki, w szczególności z powodów zdrowotnych lub losowych albo zaplanowanego wypoczynku,
– zgłaszanie do ośrodków adopcyjnych informacji o dzieciach z uregulowaną sytuacją prawną, w celu poszukiwania dla nich rodzin przysposabiających,
– udzielanie wsparcia pełnoletnim wychowankom rodzinnych form pieczy zastępczej,
– przedstawianie corocznego sprawozdania z efektów pracy organizatorowi rodzinnej pieczy zastępczej,
Wniosek o ustanowienie rodziny zastępczej.
Wniosek o ustanowienie rodziny zastępczej należy złożyć samodzielnie w Wydziale Rodzinnym i Nieletnich Sądu Rejonowego w dwóch egzemplarzach.
Wnioskodawcami są kandydaci na rodzinę zastępczą, rodzice dziecka są zaś uczestnikami postępowania. Do wniosku należy dołączyć przede wszystkim:
– odpis aktu małżeństwa (w przypadku małżonków);
– odpis aktu urodzenia dziecka obejmowanego pieczą zastępczą;
– zaświadczenie o wysokości uzyskiwanego dochodu;
– zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia;
– poświadczenie zameldowania;
– zaświadczenie o ukończeniu szkolenia dla rodzin zastępczych;
Po rozpatrzeniu sprawy na posiedzeniu jawnym (z udziałem wnioskodawcy i uczestników) Sąd może wydać postanowienie o ustanowieniu rodziny zastępczej w osobach wnioskodawców oraz o umieszczeniu w niej dziecka.
Obowiązek sprawowania pieczy nad dzieckiem i jego wychowania rodzina zastępcza lub prowadzący rodzinny dom dziecka podejmuje z dniem faktycznego umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej lub rodzinnym domu dziecka na mocy orzeczenia sądu.
Ustanowiona przez Sąd rodzina zastępcza – na własny wniosek – może ubiegać się o pomoc pieniężną.